1 Ağustos 2007 Çarşamba

6.2. Vezin

Şarkılarla ilgili vezin tablosu aşağıdadır:


17.yy

18.yy

19.yy

Toplam

Oran %

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

7

109

21

137

68,84

Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

1

5

0

6

3,02

Fe’ilâtün Fe’ilâtün Fe’ilâtün Fe’ilün

0

5

0

5

2,51

Fe’ilâtün Fe’ilâtün Fe’ilün

0

5

0

5

2,51

Mef’ûlü Fâ’ilâtü Mefâ’îlü Fâ’ilün

0

1

0

1

0,50

Mef’ûlü Fâ’ilâtün

1

0

0

1

0,50

Mef’ûlü Mefâ’îlü Mefâ’îlü Fa’ûlün

0

5

0

5

2,51

Mefâ’îlün Mefâ’îlün

2

1

0

3

1,51

Mefâ’îlün Mefâ’îlün Fa’ûlün

0

4

1

5

2,51

Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün

1

22

1

24

12,06

Müstef’ilâtün Müstef’ilâtün

0

0

1

1

0,50

Müstef’ilün Müstef’ilün

1

2

2

5

2,51

Müstef’ilün Müstef’ilün Müstef’ilün Müstef’ilün

0

1

0

1

0,50

Toplam

13

160

26

199


Tablo B Bütün şarkılara ait "vezin" tablosu

Bütün şarkılara ait vezin grafiği aşağıdadır:

Grafik D 17-19.yüzyıllara ait bütün şarkıların genel "vezin" grafiği

Bu tablo ve grafiğe göre şunları söyleyebiliriz: En fazla c ilâtün Fâc ilâtün Fâc ilâtün Fâc ilün vezni kullanılmıştır. Mefâc îlün Mefâc îlün Mefâc îlün Mefâc îlün vezni de önemli ölçüde kullanılmıştır.

1.1.1. Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

Bütün şarkılar içindeki oranı % 68,84; bütün şiirler içindeki oranı % 33,38’dir.[1]

Bu vezinle şiir yazan şairler şunlardır:

17.yüzyılda Es’ad-ı Bağdâdî (7).

18.yüzyılda Nâfiz (1), Feyzî (2), Esîf (2), Mahtûmî (27), Cesârî (61), Neş’et (1), Selâmî (2), Dürrî (1), Gâlib (1), İlhâmî (10), Hâşim Baba (1).

19.yüzyılda Türâbî (18), Hilmî (1), İffet (1), Leylâ Hanım (1).

Grafiği aşağıdadır:

Grafik E 17-19.yüzyıl şarkılarına ait " Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün " vezni grafiği

Örnek:

c ilâtün Fâc ilâtün Fâc ilâtün Fâc ilün

Yâ ne dir ma’şûka ‘âşık bülbül aglar gül güler

Sûretâ baksañ ne lâyık bülbül aglar gül güler

Hâr ile olmışuz nişîn ol gonce bülbül neylesün

Bundadur sırr-ı hakâyık bülbül aglar gül güler

Bâga teşrîf eylemiş bad-ı sabâ vakt-i seher

Lü’lü’-i şebnem nisâr itmiş rehinde mürg-ı ter

Her şükûfâtıñ çerâgı şöyle virmiş zîb ü fer

Seyr ider sünbül şakâyık bülbül aglar gül güler

Vakt-i âzer irdiginde kudret-i Mevlâ’ya bak

Gûne gûn elbâsile servi şecer-i hadrâya bak

Heb meserret sadrında geçmiş kamu eşyâya bak

Devr olub sâ’at dekâyık bülbül aglar gül güler

Ey Türâbî ‘ârif ol sen hâr-ı ‘aşka kıl nazar

Ber-tecellî tâ ezel mahbûb olanlar nâz ider

Giryeden hâlî degil ‘aşk ehli Hak’dandır kader

Böyledir kânûn-ı sâbık bülbül aglar gül güler [2]

1.1.2. Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün

Bütün şarkılar içindeki oranı % 3,02; bütün şiirler içindeki oranı % 10,82’dir. [3]

17.yüzyılda Sabrî (1).

18.yüzyılda Nâfiz (1), Fâzıl (2), Müştâk (1), İlhâmî (1).

Grafiği aşağıdadır:

Grafik F 17-19.yüzyıl şarkılarına ait " Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün " vezni grafiği

Örnek:

c ilâtün Fâc ilâtün Fâc ilün

Şîve-kârım ser-firâz olmış yine

Şeh-süvâr-ı esb-i nâz olmış yine

Nâzla çün şemsiyye almış destine

Hasret-i ehl-i niyâz olmış yine

Hüsnile sen şâh-ı hûbânsın begim

‘Ãleme bir mâh-ı tâbânsın begim

Ehl-i ‘aşka düşmen-i cânsın begim

Gamzeler tâkat-güdâz olmış yine

Ruhlarıñ şemsiyyeden olmış ‘ayân

Ãfitâbı eylemek olmaz nihân

Cilvedir ‘uşşâka kasdı her zamân

Mahrem-i erbâb-ı râz olmış yine

Her zamân kim esbine dizgin ider

Hû çeküb ‘âşıkları tahsîn ider

Şîvelerle Fâzıl’ı gamgîn ider

Dil gamıyla nâle-sâz olmış yine[4]

1.1.3. Fe’ilâtün Fe’ilâtün Fe’ilâtün Fe’ilün

Bütün şarkılar içindeki oranı % 2,51; bütün şiirler içindeki oranı % 10,71’dir. Bütün örnekleri 18.yüzyılda yazılmıştır: Fâzıl (1), İlhâmî (4). Örnek:

Fec ilâtün Fec ilâtün Fec ilâtün Fec ilün

Yine teşrîf-i kudûm eyledi eyyâm-ı bahâr

Gidelim seyr-i çemenzâr idelim leyl ü nehâr

Başka ‘âlem oluyor rûz u şebinde yazın

Gidelim seyr-i çemenzâr idelim leyl ü nehâr

Üsküdâr’a gidelim geldi çü vakt-i leylâk

Bir iki sâz ile al dilberi gel zevkine bak

Çıkalım Begkoz’a Sultâniye’den ayak ayak

Gidelim seyr-i çemenzâr idelim leyl ü nehâr

Gice bir baglı piyâdeyle gidüb deryâda

Bir iki mutrib-i pür-nagme olub âmâde

Okudub tâze sabâ şarkîleri sahrâda

Gidelim seyr-i çemenzâr idelim leyl ü nehâr

Giceler kışda olur gerçi ki âheng ü safâ

Seyri rakkâslarıñ gâyet ile hôş-nümâ

Yok bu dünyâda bilürsin hele İlhâmî vefâ

Gidelim seyr-i çemenzâr idelim leyl ü nehâr[5]

1.1.4. Fe’ilâtün Fe’ilâtün Fe’ilün

Bütün şarkılar içindeki oranı % 2,51; bütün şiirler içindeki oranı % 3,75’tir. Bütün örnekleri 18.yüzyılda Fâzıl tarafından yazılmıştır.

Örnek:

Şarkî Berây-ı Yâsemen

Fec ilâtün Fec ilâtün Fec ilün

Gözleriñ nergis-i şehlâ mı ‘aceb

Deheniñ gonce-i zîbâ mı ‘aceb

Heb şükûfeleri cem’ itdi yüzüñ

Gülsitânıñ yeñi dünyâ mı ‘aceb

Kimse bilmez ne çiçeksin cânâ

Yâsemen gerçi ki ismin hâlâ

Gerdeniñ berg-i sîmîndir ammâ

Ruhlarıñ lâle-i hamrâ mı ‘aceb

Katmer olmış nedir ol kâkül-i nâz

Bâgçe-i ‘işvede ol sünbül-i nâz

Nedir ol çihrede bitmiş gül-i nâz

Dil aña bülbül-i gûyâ mı ‘aceb

İşte bu şarkî eyâ gonçe-dehen

Bir çiçekdir saña ‘âşıklardan

Fâzıl’ıñ sözine beñzer bu sühan

O saña ‘âşık-ı şeydâ mı ‘aceb[6]

1.1.5. Mef’ûlü Fâ’ilâtü Mefâ’îlü Fâ’ilün

Bütün şarkılar içindeki oranı % 0,5; bütün şiirler içindeki oranı % 1,82’dir. Tek örneği 18.yüzyılda Mahtûmî tarafından yazılmıştır.

Örnek:

Mefc ûlü Fâc ilâtü Mefâc îlü Fâc ilün

Hüsn ü bahâya mâlik idim bir zamân ile

Çok âşinâya mâlik idim bir zamân ile

Ugrayamazdı ehremen-i gussa yanıma

Bir kaç du’âya mâlik idim bir zamân ile

Çâk itme kendiñ ey sadef-i mu’teber-güher

Hâk-i der içün aglayayım koy beni yeter

Sen bir güherden ayrılub olduñsa der-be-der

Ben kimyâya mâlik idim bir zamân ile

Ben zerre-i hakîr idim ol âfitâb idi

Her bir su’âle gamzesi hâzır cevâb idi

Hûb idi nüktedân idi ‘âlî-cenâb idi

Bir dil-rübâya mâlik idim bir zamân ile

Sehv ile itse yâr baña bir nigâh-ı nâz

Der-hâl olurdı handegünân ‘özr-hvâh-ı nâz

Fermânıma mutî’ idi cümle sipâh-ı nâz

Mülk-i vefâya mâlik idim bir zamân ile

Mahtûmî şimdi fülk-i yüm-i ibtilâ benim

Çihre fikâr sille-i mevc-i cefâ benim

Deryâ-yı gamda gûte uran âşinâ benim

Bahr-ı safâya mâlik idim bir zamân ile[7]

1.1.6. Mef’ûlü Fâ’ilâtün

Bütün şarkılar içindeki oranı % 0,5; bütün şiirler içindeki oranı % 0,05’tir. Tek örneği 17.yüzyılda Bahtî tarafından yazılmıştır.

1.1.7. Mef’ûlü Mefâ’îlü Mefâ’îlü Fa’ûlün

Bütün şarkılar içindeki oranı % 2,51; bütün şiirler içindeki oranı % 5,14’tür. Bütün örnekleri 18.yüzyılda yazılmıştır: Nâfiz (4), Esrâr Dede (1)

1.1.8. Mefâ’îlün Mefâ’îlün

Bütün şarkılar içindeki oranı % 1,51; bütün şiirler içindeki oranı % 1,87’dir.

17.yüzyılda Bahtî (2).

18.yüzyılda Mahtûmî (1).

Grafiği aşağıdadır:

Grafik G 17-19.yüzyıl şarkılarına ait " Mefâ’îlün Mefâ’îlün " vezni grafiği

Örnek:

Mefâc îlün Mefâc îlün

Ne mey-hvârım ne medhûşum

Mey-i ‘aşkıñla ser-hôşum

Hevâlar hûb u dil hurrem

Biyâ biyâ ki mey-nûşum

Olub pîrâye-i gülşen

İdem bülbül gibi şîven

Visâl-i yâr nâ-mümkin

Çerâ bîhûde mey-gûşum

Hayâliñ yâr-ı cânımdır

Enîs ü dilsitânımdır

Gamın ‘ukdü’l-lisânımdır

Anuñçün böyle hâmûşum

Göñül Mahtûmî zâr ile

Celîs olmaz o yâr ile

Bu yolda intizâr ile

Serâsem dîde vü gûşum[8]

1.1.9. Mefâ’îlün Mefâ’îlün Fa’ûlün

Bütün şarkılar içindeki oranı % 2,51; bütün şiirler içindeki oranı % 11,09’dur.

18.yüzyılda Nazîm Yahyâ (1), Neş’et (1).

19.yüzyılda Aczî (1).

Grafiği aşağıdadır:

Grafik H 17-19.yüzyıl şarkılarına ait " Mefâ’îlün Mefâ’îlün Fa’ûlün " vezni grafiği

Örnek:

Mefâc îlün Mefâc îlün Fac ûlün

Ne gördiler görenler gördügümi

Ne bildiler bilenler bildügimi

Ne oldılar olanlar oldugumı

Bu yolda yog olub var olmayınca

Duyarlar mı olar esrâr-ı Hakk’ı

Bulurlar mı olar hîc dilde zevkı

Ne bilsün kendüzin bilmez bu nutkı

Bu yolda cân virüb cân almayınca

.....................

Yüz üstine sürerler hâke yeksân

Olan mahfî öñinde olur a’yân

Ögün Hâşim sözüñ eylerler ezmân

İnanmazlar bular tâ görmeyince

Bilenler işbu esrâr-ı tamâmı

Olardır fehm idenler Hak kelâmı

Tarîk-ı Hak’dadır bunlar müdâmî

Dimezler bir sözi tâ bilmeyince[9]

1.1.10. Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün

Bütün şarkılar içindeki oranı % 12,06; bütün şiirler içindeki oranı % 11,46’dır.[10]

17.yüzyılda Nakşî (1).

18.yüzyılda Fâzıl (1), Haşmet (1), Fennî (3), Cesârî (4), Sâmî (1), Fıtnat (1), İlhâmî (11).

19.yüzyılda Said (1).

Grafiği aşağıdadır:

Grafik I 17-19.yüzyıl şarkılarına ait “ Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün ” vezni grafiği

Örnek:

Mefâc îlün Mefâc îlün Mefâc îlün Mefâc îlün

Bulınmaz ol edâda gül-cemâl ü bî-bedel ‘ârız

Bulınur mı hele bak böyle ra’nâ bir güzel ‘ârız

Letâfetde nazîri var mı bir böyle perî-peyker

Bulınur mı hele bak böyle ra’nâ bir güzel ‘ârız

Nezâketde cihânda misli nâdir belki mübhemdir

Olaldan hüsnine müştâk göñlüm haylice demdir

Ser-â-pâ dişleri lü’lü’ gibi yâkut u gül-femdir

Bulınur mı hele bak böyle ra’nâ bir güzel ‘ârız

O şûhuñ kâmet-i mevzûnı bir serv-i dü-bâlâdır

Nazar kıl dilberân içre hele a’lâdan a’lâdır

Nola dîdem akarsa göñlüm aña çünki mecrâdır

Bulınur mı hele bak böyle ra’nâ bir güzel ‘ârız

Şikest oldı saña bil hâtırım ey bî-vefâ dilber

Bize sâde selâmı virmege ‘âr eylediñ kâfir

Bu şi’riñ ile İlhâmî işte dâ’imâ ezber

Bulınur mı hele bak böyle ra’nâ bir güzel ‘ârız[11]

1.1.11. Müstef’ilâtün Müstef’ilâtün

19.yüzyıla ait tek örneği vardır. Aczî tarafından yazılmıştır. Bütün şarkılar içindeki oranı % 0,5; bütün şiirler içindeki oranı % 0,80’dir.

1.1.12. Müstef’ilün Müstef’ilün

Bütün şarkılar içindeki oranı % 2,51; bütün şiirler içindeki oranı % 2,84’tür.

17.yüzyılda Bahtî (1).

18.yüzyılda Fâzıl (1), İlhâmî (1).

19.yüzyılda Sermed (1), Ahmed Râsim (1). Grafiği aşağıdadır:

Grafik J 17-19.yüzyıl şarkılarına ait "Müs'tefilün Müstef'ilün" vezni grafiği

1.1.13. Müstef’ilün Müstef’ilün Müstef’ilün Müstef’ilün

Bütün şarkılar içindeki oranı % 0,5; bütün şiirler içindeki oranı % 0.53’tür. Tek örnek 18.yüzyılda İlhâmî’ye aittir.



[1] Bkz. metin 512, 513, 514, 515, 516, 517, 518, 519, 520, 521, 522, 523, 524, 525, 526, 527, 528, 529, 530, 531, 532, 534, 535, 536, 538, 539, 540, 543, 544.

[2] Türâbî, s.117.

[3] Bkz. metin 541.

[4] Fâzıl, s.5.

[5] İlhâmî, 50-b.

[6] Fâzıl, s.4-5.

[7] Mahtûmî, 15b.

[8] Mahtûmî, 12a.

[9] Hâşim, s.92.

[10] Bkz. metin 533, 537, 542.

[11] İlhâmî, 64b.

Hiç yorum yok: