Şarkılarla ilgili vezin tablosu aşağıdadır:
| 17.yy | 18.yy | 19.yy | Toplam | Oran % |
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün | 7 | 109 | 21 | 137 | 68,84 |
Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün | 1 | 5 | 0 | 6 | 3,02 |
Fe’ilâtün Fe’ilâtün Fe’ilâtün Fe’ilün | 0 | 5 | 0 | 5 | 2,51 |
Fe’ilâtün Fe’ilâtün Fe’ilün | 0 | 5 | 0 | 5 | 2,51 |
Mef’ûlü Fâ’ilâtü Mefâ’îlü Fâ’ilün | 0 | 1 | 0 | 1 | 0,50 |
Mef’ûlü Fâ’ilâtün | 1 | 0 | 0 | 1 | 0,50 |
Mef’ûlü Mefâ’îlü Mefâ’îlü Fa’ûlün | 0 | 5 | 0 | 5 | 2,51 |
Mefâ’îlün Mefâ’îlün | 2 | 1 | 0 | 3 | 1,51 |
Mefâ’îlün Mefâ’îlün Fa’ûlün | 0 | 4 | 1 | 5 | 2,51 |
Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün | 1 | 22 | 1 | 24 | 12,06 |
Müstef’ilâtün Müstef’ilâtün | 0 | 0 | 1 | 1 | 0,50 |
Müstef’ilün Müstef’ilün | 1 | 2 | 2 | 5 | 2,51 |
Müstef’ilün Müstef’ilün Müstef’ilün Müstef’ilün | 0 | 1 | 0 | 1 | 0,50 |
Toplam | 13 | 160 | 26 | 199 | |
Tablo B Bütün şarkılara ait "vezin" tablosu
Bütün şarkılara ait vezin grafiği aşağıdadır:
Grafik D 17-19.yüzyıllara ait bütün şarkıların genel "vezin" grafiği
Bu tablo ve grafiğe göre şunları söyleyebiliriz: En fazla Fâc ilâtün Fâc ilâtün Fâc ilâtün Fâc ilün vezni kullanılmıştır. Mefâc îlün Mefâc îlün Mefâc îlün Mefâc îlün vezni de önemli ölçüde kullanılmıştır.
1.1.1. Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün
Bütün şarkılar içindeki oranı % 68,84; bütün şiirler içindeki oranı % 33,38’dir.[1]
Bu vezinle şiir yazan şairler şunlardır:
17.yüzyılda Es’ad-ı Bağdâdî (7).
18.yüzyılda Nâfiz (1), Feyzî (2), Esîf (2), Mahtûmî (27), Cesârî (61), Neş’et (1), Selâmî (2), Dürrî (1), Gâlib (1), İlhâmî (10), Hâşim Baba (1).
19.yüzyılda Türâbî (18), Hilmî (1), İffet (1), Leylâ Hanım (1).
Grafiği aşağıdadır:
Grafik E 17-19.yüzyıl şarkılarına ait " Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün " vezni grafiği
Örnek:
Fâc ilâtün Fâc ilâtün Fâc ilâtün Fâc ilün
Yâ ne dir ma’şûka ‘âşık bülbül aglar gül güler
Sûretâ baksañ ne lâyık bülbül aglar gül güler
Hâr ile olmışuz nişîn ol gonce bülbül neylesün
Bundadur sırr-ı hakâyık bülbül aglar gül güler
Bâga teşrîf eylemiş bad-ı sabâ vakt-i seher
Lü’lü’-i şebnem nisâr itmiş rehinde mürg-ı ter
Her şükûfâtıñ çerâgı şöyle virmiş zîb ü fer
Seyr ider sünbül şakâyık bülbül aglar gül güler
Vakt-i âzer irdiginde kudret-i Mevlâ’ya bak
Gûne gûn elbâsile servi şecer-i hadrâya bak
Heb meserret sadrında geçmiş kamu eşyâya bak
Devr olub sâ’at dekâyık bülbül aglar gül güler
Ey Türâbî ‘ârif ol sen hâr-ı ‘aşka kıl nazar
Ber-tecellî tâ ezel mahbûb olanlar nâz ider
Giryeden hâlî degil ‘aşk ehli Hak’dandır kader
Böyledir kânûn-ı sâbık bülbül aglar gül güler [2]
1.1.2. Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün
Bütün şarkılar içindeki oranı % 3,02; bütün şiirler içindeki oranı % 10,82’dir. [3]
17.yüzyılda Sabrî (1).
18.yüzyılda Nâfiz (1), Fâzıl (2), Müştâk (1), İlhâmî (1).
Grafiği aşağıdadır:
Grafik F 17-19.yüzyıl şarkılarına ait " Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün " vezni grafiği
Örnek:
Fâc ilâtün Fâc ilâtün Fâc ilün
Şîve-kârım ser-firâz olmış yine
Şeh-süvâr-ı esb-i nâz olmış yine
Nâzla çün şemsiyye almış destine
Hasret-i ehl-i niyâz olmış yine
Hüsnile sen şâh-ı hûbânsın begim
‘Ãleme bir mâh-ı tâbânsın begim
Ehl-i ‘aşka düşmen-i cânsın begim
Gamzeler tâkat-güdâz olmış yine
Ruhlarıñ şemsiyyeden olmış ‘ayân
Ãfitâbı eylemek olmaz nihân
Cilvedir ‘uşşâka kasdı her zamân
Mahrem-i erbâb-ı râz olmış yine
Her zamân kim esbine dizgin ider
Hû çeküb ‘âşıkları tahsîn ider
Şîvelerle Fâzıl’ı gamgîn ider
Dil gamıyla nâle-sâz olmış yine[4]
1.1.3. Fe’ilâtün Fe’ilâtün Fe’ilâtün Fe’ilün
Bütün şarkılar içindeki oranı % 2,51; bütün şiirler içindeki oranı % 10,71’dir. Bütün örnekleri 18.yüzyılda yazılmıştır: Fâzıl (1), İlhâmî (4). Örnek:
Fec ilâtün Fec ilâtün Fec ilâtün Fec ilün
Yine teşrîf-i kudûm eyledi eyyâm-ı bahâr
Gidelim seyr-i çemenzâr idelim leyl ü nehâr
Başka ‘âlem oluyor rûz u şebinde yazın
Gidelim seyr-i çemenzâr idelim leyl ü nehâr
Üsküdâr’a gidelim geldi çü vakt-i leylâk
Bir iki sâz ile al dilberi gel zevkine bak
Çıkalım Begkoz’a Sultâniye’den ayak ayak
Gidelim seyr-i çemenzâr idelim leyl ü nehâr
Gice bir baglı piyâdeyle gidüb deryâda
Bir iki mutrib-i pür-nagme olub âmâde
Okudub tâze sabâ şarkîleri sahrâda
Gidelim seyr-i çemenzâr idelim leyl ü nehâr
Giceler kışda olur gerçi ki âheng ü safâ
Seyri rakkâslarıñ gâyet ile hôş-nümâ
Yok bu dünyâda bilürsin hele İlhâmî vefâ
Gidelim seyr-i çemenzâr idelim leyl ü nehâr[5]
1.1.4. Fe’ilâtün Fe’ilâtün Fe’ilün
Bütün şarkılar içindeki oranı % 2,51; bütün şiirler içindeki oranı % 3,75’tir. Bütün örnekleri 18.yüzyılda Fâzıl tarafından yazılmıştır.
Örnek:
Şarkî Berây-ı Yâsemen
Fec ilâtün Fec ilâtün Fec ilün
Gözleriñ nergis-i şehlâ mı ‘aceb
Deheniñ gonce-i zîbâ mı ‘aceb
Heb şükûfeleri cem’ itdi yüzüñ
Gülsitânıñ yeñi dünyâ mı ‘aceb
Kimse bilmez ne çiçeksin cânâ
Yâsemen gerçi ki ismin hâlâ
Gerdeniñ berg-i sîmîndir ammâ
Ruhlarıñ lâle-i hamrâ mı ‘aceb
Katmer olmış nedir ol kâkül-i nâz
Bâgçe-i ‘işvede ol sünbül-i nâz
Nedir ol çihrede bitmiş gül-i nâz
Dil aña bülbül-i gûyâ mı ‘aceb
İşte bu şarkî eyâ gonçe-dehen
Bir çiçekdir saña ‘âşıklardan
Fâzıl’ıñ sözine beñzer bu sühan
O saña ‘âşık-ı şeydâ mı ‘aceb[6]
1.1.5. Mef’ûlü Fâ’ilâtü Mefâ’îlü Fâ’ilün
Bütün şarkılar içindeki oranı % 0,5; bütün şiirler içindeki oranı % 1,82’dir. Tek örneği 18.yüzyılda Mahtûmî tarafından yazılmıştır.
Örnek:
Mefc ûlü Fâc ilâtü Mefâc îlü Fâc ilün
Hüsn ü bahâya mâlik idim bir zamân ile
Çok âşinâya mâlik idim bir zamân ile
Ugrayamazdı ehremen-i gussa yanıma
Bir kaç du’âya mâlik idim bir zamân ile
Çâk itme kendiñ ey sadef-i mu’teber-güher
Hâk-i der içün aglayayım koy beni yeter
Sen bir güherden ayrılub olduñsa der-be-der
Ben kimyâya mâlik idim bir zamân ile
Ben zerre-i hakîr idim ol âfitâb idi
Her bir su’âle gamzesi hâzır cevâb idi
Hûb idi nüktedân idi ‘âlî-cenâb idi
Bir dil-rübâya mâlik idim bir zamân ile
Sehv ile itse yâr baña bir nigâh-ı nâz
Der-hâl olurdı handegünân ‘özr-hvâh-ı nâz
Fermânıma mutî’ idi cümle sipâh-ı nâz
Mülk-i vefâya mâlik idim bir zamân ile
Mahtûmî şimdi fülk-i yüm-i ibtilâ benim
Çihre fikâr sille-i mevc-i cefâ benim
Deryâ-yı gamda gûte uran âşinâ benim
Bahr-ı safâya mâlik idim bir zamân ile[7]
1.1.6. Mef’ûlü Fâ’ilâtün
Bütün şarkılar içindeki oranı % 0,5; bütün şiirler içindeki oranı % 0,05’tir. Tek örneği 17.yüzyılda Bahtî tarafından yazılmıştır.
1.1.7. Mef’ûlü Mefâ’îlü Mefâ’îlü Fa’ûlün
Bütün şarkılar içindeki oranı % 2,51; bütün şiirler içindeki oranı % 5,14’tür. Bütün örnekleri 18.yüzyılda yazılmıştır: Nâfiz (4), Esrâr Dede (1)
1.1.8. Mefâ’îlün Mefâ’îlün
Bütün şarkılar içindeki oranı % 1,51; bütün şiirler içindeki oranı % 1,87’dir.
17.yüzyılda Bahtî (2).
18.yüzyılda Mahtûmî (1).
Grafiği aşağıdadır:
Grafik G 17-19.yüzyıl şarkılarına ait " Mefâ’îlün Mefâ’îlün " vezni grafiği
Örnek:
Mefâc îlün Mefâc îlün
Ne mey-hvârım ne medhûşum
Mey-i ‘aşkıñla ser-hôşum
Hevâlar hûb u dil hurrem
Biyâ biyâ ki mey-nûşum
Olub pîrâye-i gülşen
İdem bülbül gibi şîven
Visâl-i yâr nâ-mümkin
Çerâ bîhûde mey-gûşum
Hayâliñ yâr-ı cânımdır
Enîs ü dilsitânımdır
Gamın ‘ukdü’l-lisânımdır
Anuñçün böyle hâmûşum
Göñül Mahtûmî zâr ile
Celîs olmaz o yâr ile
Bu yolda intizâr ile
Serâsem dîde vü gûşum[8]
1.1.9. Mefâ’îlün Mefâ’îlün Fa’ûlün
Bütün şarkılar içindeki oranı % 2,51; bütün şiirler içindeki oranı % 11,09’dur.
18.yüzyılda Nazîm Yahyâ (1), Neş’et (1).
19.yüzyılda Aczî (1).
Grafiği aşağıdadır:
Grafik H 17-19.yüzyıl şarkılarına ait " Mefâ’îlün Mefâ’îlün Fa’ûlün " vezni grafiği
Örnek:
Mefâc îlün Mefâc îlün Fac ûlün
Ne gördiler görenler gördügümi
Ne bildiler bilenler bildügimi
Ne oldılar olanlar oldugumı
Bu yolda yog olub var olmayınca
Duyarlar mı olar esrâr-ı Hakk’ı
Bulurlar mı olar hîc dilde zevkı
Ne bilsün kendüzin bilmez bu nutkı
Bu yolda cân virüb cân almayınca
.....................
Yüz üstine sürerler hâke yeksân
Olan mahfî öñinde olur a’yân
Ögün Hâşim sözüñ eylerler ezmân
İnanmazlar bular tâ görmeyince
Bilenler işbu esrâr-ı tamâmı
Olardır fehm idenler Hak kelâmı
Tarîk-ı Hak’dadır bunlar müdâmî
Dimezler bir sözi tâ bilmeyince[9]
1.1.10. Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün
Bütün şarkılar içindeki oranı % 12,06; bütün şiirler içindeki oranı % 11,46’dır.[10]
17.yüzyılda Nakşî (1).
18.yüzyılda Fâzıl (1), Haşmet (1), Fennî (3), Cesârî (4), Sâmî (1), Fıtnat (1), İlhâmî (11).
19.yüzyılda Said (1).
Grafiği aşağıdadır:
Grafik I 17-19.yüzyıl şarkılarına ait “ Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün ” vezni grafiği
Örnek:
Mefâc îlün Mefâc îlün Mefâc îlün Mefâc îlün
Bulınmaz ol edâda gül-cemâl ü bî-bedel ‘ârız
Bulınur mı hele bak böyle ra’nâ bir güzel ‘ârız
Letâfetde nazîri var mı bir böyle perî-peyker
Bulınur mı hele bak böyle ra’nâ bir güzel ‘ârız
Nezâketde cihânda misli nâdir belki mübhemdir
Olaldan hüsnine müştâk göñlüm haylice demdir
Ser-â-pâ dişleri lü’lü’ gibi yâkut u gül-femdir
Bulınur mı hele bak böyle ra’nâ bir güzel ‘ârız
O şûhuñ kâmet-i mevzûnı bir serv-i dü-bâlâdır
Nazar kıl dilberân içre hele a’lâdan a’lâdır
Nola dîdem akarsa göñlüm aña çünki mecrâdır
Bulınur mı hele bak böyle ra’nâ bir güzel ‘ârız
Şikest oldı saña bil hâtırım ey bî-vefâ dilber
Bize sâde selâmı virmege ‘âr eylediñ kâfir
Bu şi’riñ ile İlhâmî işte dâ’imâ ezber
Bulınur mı hele bak böyle ra’nâ bir güzel ‘ârız[11]
1.1.11. Müstef’ilâtün Müstef’ilâtün
19.yüzyıla ait tek örneği vardır. Aczî tarafından yazılmıştır. Bütün şarkılar içindeki oranı % 0,5; bütün şiirler içindeki oranı % 0,80’dir.
1.1.12. Müstef’ilün Müstef’ilün
Bütün şarkılar içindeki oranı % 2,51; bütün şiirler içindeki oranı % 2,84’tür.
17.yüzyılda Bahtî (1).
18.yüzyılda Fâzıl (1), İlhâmî (1).
19.yüzyılda Sermed (1), Ahmed Râsim (1). Grafiği aşağıdadır:
Grafik J 17-19.yüzyıl şarkılarına ait "Müs'tefilün Müstef'ilün" vezni grafiği
1.1.13. Müstef’ilün Müstef’ilün Müstef’ilün Müstef’ilün
Bütün şarkılar içindeki oranı % 0,5; bütün şiirler içindeki oranı % 0.53’tür. Tek örnek 18.yüzyılda İlhâmî’ye aittir.
[1] Bkz. metin 512, 513, 514, 515, 516, 517, 518, 519, 520, 521, 522, 523, 524, 525, 526, 527, 528, 529, 530, 531, 532, 534, 535, 536, 538, 539, 540, 543, 544.
[2] Türâbî, s.117.
[3] Bkz. metin 541.
[4] Fâzıl, s.5.
[5] İlhâmî, 50-b.
[6] Fâzıl, s.4-5.
[7] Mahtûmî, 15b.
[8] Mahtûmî, 12a.
[9] Hâşim, s.92.
[10] Bkz. metin 533, 537, 542.
[11] İlhâmî, 64b.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder