Şarkılarla ilgili genel konu tablosu ve grafiği aşağıdadır:
| | 17.yy | 18.yy | 19.yy | Toplam | Oran % |
| Aşk | 12 | 137 | 19 | 168 | 84,42 |
| Ayrılık | 0 | 4 | 0 | 4 | 2,01 |
| Bahar | 0 | 1 | 1 | 2 | 1 |
| Dinî | 1 | 5 | 1 | 7 | 3,51 |
| Fânilik | 0 | 1 | 1 | 2 | 1 |
| Kutsal gün ve aylar | 0 | 1 | 0 | 1 | 0,50 |
| Mersiye | 0 | 1 | 0 | 1 | 0,50 |
| Münâcat | 0 | 1 | 0 | 1 | 0,50 |
| Na’t | 0 | 0 | 1 | 1 | 0,50 |
| Övgü | 0 | 2 | 2 | 4 | 2,01 |
| Şehir övgüsü | 0 | 5 | 0 | 5 | 2,51 |
| Şikâyet | 0 | 0 | 1 | 1 | 0,50 |
| Tevhid | 0 | 2 | 0 | 2 | 1 |
| Toplam | 13 | 160 | 26 | 199 | |
Tablo E Bütün şarkılara ait "konu" tablosu
|
|
Grafik T 17-19.yüzyıllarına ait bütün şarkıların genel "konu" grafiği
Murabbalarda olduğu gibi şarkılarda da en fazla aşk konusu işlenmiştir.
1.1.1. Aşk
Bütün şarkılar içindeki oranı % 84,42; bütün şiirler içindeki oranı % 77,81’dir.[1] Şu şairler tarafından yazılmıştır:
17.yüzyılda Es’ad-ı Bağdâdî (7), Bahtî (4), Sabrî (1).
18.yüzyılda Nâfiz (6), Fâzıl (10), Haşmet (1), Feyzî (1), Esîf (2), Fennî (2), Mahtûmî (29), Cesârî (48), Nazîm Yahyâ (1), Neş’et (2), Sâmî (1), Selâmî (1), Müştâk (1), Esrâr Dede (1), Dürrî (1), Fıtnat (1), Gâlib (1), İlhâmî (28).
19.yüzyılda Türâbî (18), Said (1), Hilmî (1), İffet (1), Leylâ Hanım (1).
Grafiği aşağıdadır:
Grafik U 17-19.yüzyıllara ait "aşk konulu şarkılar" grafiği
Örnek:
Fâc ilâtün Fâc ilâtün Fâc ilün
Her müjem peykân olur sensiz baña
Pençe-i mercân olur sensiz baña
Ey hilâl-ebrû felekde mâh-ı nev
Hançer-i hicrân olur sensiz baña
Serv-i nâzım câme-i yek-reng ile
Mihre nâz eyler kabâ-yı teng ile
Olsa pür-meclis kemân ü çeng ile
Külbe-i ahzân olur sensiz baña
Ey fürûg-ı rûyı reşk-i âfitâb
Nükhet-i zülfüñden ‘âlem müşg-nâb
Kevser olsa sâgar-ı nukl-ı şarâb
Gözlerimde kan olur sensiz baña
Bâga varsam sît-i rehvârıñ gelir
Servi görsem ‘akla reftârıñ gelir
Gonçeden gül-bûy-ı ruhsârıñ gelir
İbtilâ-yı cân olur sensiz baña
Hayli demdir zülfüñe dil-besteyim
Çeşm-i bîmârıñ gibi dil-hasteyim
‘İffet-âsâ lutfuña şâyesteyim
Sanma kim dermân olur sensiz baña[2]
1.1.2. Ayrılık
Bütün şarkılar içindeki oranı % 2,01; bütün şiirler içindeki oranı % 3,59’dur. Bütün örnekleri 18.yüzyılda yazılmıştır. Cesârî (2) ve İlhâmî (2) tarafından yazılmışlardır. Örnek şiir aşağıdadır:
Fâc ilâtün Fâc ilâtün Fâc ilâtün Fâc ilün
Sizden ayrıldım selâmet yâ gelem yâ gelmeyem
Oldı çün çokdan bu hâlet yâ gelem yâ gelmeyem
Çok zamanlardır siziñle hoşca ülfet eyledik
Şimdi ayrıldık helâl it yâ gelem yâ gelmeyem
İtdigimiz zevk u sohbetler dahi bir ân idi
Ol zamanda eşk-i çeşmim bahr-i bî-pâyân idi
Dilde âteş var idi gûyâ ki bir nîrân idi
Bu da olmışdur bir ‘ibret yâ gelem yâ gelmeyem
Yanmadan cismim benim oldı hemân ‘ayn-i kebâb
Eşk-i çeşmim kalmayıp akmakdadır gûyâ şarâb
Siz kalın sahn-ı gülistânda benim hâlim harâb
Şimdi düşdi bize firkat yâ gelem yâ gelmeyem
Şimdi İlhâmî seniñ hâliñ diger-gûn olmada
Der-kafes bülbül gibi şi’riñ diger-gûn olmada
Şimdi vasfı be sipihriñ gerdûn-ı dûn olmada
Bu göñül mihnetde gâyet yâ gelem yâ gelmeyem[3]
1.1.3. Bahar
Bütün şarkılar içindeki oranı % 1; bütün şiirler içindeki oranı % 0,69’dur.
18.yüzyılda Cesârî (1), 19.yüzyılda Türâbî (1) tarafından yazılmış iki örnek şiir vardır.
1.1.4. Dînî
Bütün şarkılar içindeki oranı % 3,51; bütün şiirler içindeki oranı % 3,37’dir.
Şu şairler tarafından dînî konulu şiirler yazılmıştır:
17.yüzyılda Nakşî (1).
18.yüzyılda Feyzî (1), Cesârî (4).
19.yüzyılda Aczî (1).
Grafiği aşağıdadır:
Grafik V 17-19.yüzyıllara ait "dinî konulu şarkılar" grafiği
1.1.5. Fânîlik
Bütün şarkılar içindeki oranı % 1; bütün şiirler içindeki oranı % 0,37’dir. 18.yüzyılda İlhâmî (1) ve 19.yüzyılda Türâbî (1) tarafından yazılmış iki örnek vardır.
Örnek şiir aşağıdadır:
Murabba’
Fâc ilâtün Fâc ilâtün Fâc ilâtün Fâc ilün
Cây-ı dünyâ ‘ârif-i rindâneye gam-hânedir
Bir tefekkür ehline böyle degil de yâ nedir
Hvâb-ı gaflet dâmına bir dâne koymuşdur felek
Herkesiñ sa’y itdigi bî-hôdile ol dânedir
Olsa Kârûn’a bedel hayl-i haşem ser-devletiñ
Ol kadar efzûn olur dilde mükedder zahmetiñ
Hvâhişim yok pîr-i dehriñ istemem ben himmetiñ
Yâ niçün dirsin nihâyet âhiri vîrânedir
Hafte yüz mest olmuşuz ‘âlemde bîdâr olmadık
Şol şarâb-ı bî-vefâdan gerçi hüşyâr olmadık
Hep gelen gitdi bu sırdan hîc haber-dâr olmadık
Yâ ilâhî hikmetinde ‘aklımız bir şânedir
Bu mu’ammâyı cihânda kim ki var keşf eylesün
Bahr-ı hayret içre kalmışdır Türâbî neylesün
Bilmeyiz âyâ gidenlerden gelen yok söylesün
Devr-i Adem’den beri merdüm gider pinhânedir[4]
1.1.6. Kutsal gün ve aylar
Bütün şarkılar içindeki oranı % 0,5; bütün şiirler içindeki oranı % 0,20’dir. Tek örnek 18.yüzyılda Cesârî tarafından yazılmıştır.
1.1.7. Mersiye
Bütün şarkılar içindeki oranı % 0,5; bütün şiirler içindeki oranı % 0,64’tür. Tek örnek 18.yüzyılda İlhâmî tarafından yazılmıştır.
1.1.8. Münâcat
Bütün şarkılar içindeki oranı % 0,5; bütün şiirler içindeki oranı % 1,12’dir. Tek örnek 18.yüzyılda Selâmî tarafından yazılmıştır. Bu şiir “7 Bendliler” kısmında örneklenmiştir.
1.1.9. Na’t
Bütün şarkılar içindeki oranı % 0,5; bütün şiirler içindeki oranı % 0,53’tür. Tek örnek 19.yüzyılda Aczî tarafından yazılmış olup “xaxa bbba” kafiye örgüsünün bulunduğu bölümdedir.
1.1.10. Övgü
Bütün şarkılar içindeki oranı % 2,51; bütün şiirler içindeki oranı % 3,75’tir.
18.yüzyılda Fennî (1), Cesârî (2).
19.yüzyılda Sermed (1), Ahmed Râsim (1).
Grafiği aşağıdadır:
Grafik W 17-19.yüzyıllara ait "övgü konulu şarkılar" grafiği
1.1.11. Şehir Övgüsü
Bütün şarkılar içindeki oranı % 2,51; bütün şiirler içindeki oranı % 0,69’dur.[5] Bütün örnekler 18.yüzyılda Cesârî (5) tarafından yazılmıştır.
1.1.12. Şikâyet
Bütün şarkılar içindeki oranı % 0,5; bütün şiirler içindeki oranı % 1,17’dir. Tek örnek Türâbî tarafından yazılmıştır.[6]
1.1.13. Tevhid
Bütün şarkılar içindeki oranı % 1; bütün şiirler içindeki oranı % 0,42’dir. 18.yüzyılda Cesârî ve 19.yüzyılda Ahmed Râsim tarafından yazılan birer örnek vardır.
Örnek:
Müstefc ilün Müstefc ilün
Ey pâdişâh-ı zü’l-’atâ
İhsânıña yok intihâ
Ente’l-Kerîm ente’l-Cevâd
Ente’r-Ra’ûf ente’l-’ulâ
Kuvvet seniñ kudret seniñ
Kurbet seniñ vuslat seniñ
Rahmet seniñ şefkat seniñ
Mu’tî vü mâni’ yok saña
‘Ãsîleriñ Gaffâr’ısın
Müznibleriñ Settâr’ısın
‘Ãşıklarıñıñ varısın
Ey Zü’l-cemâl Ferd ü Hüdâ
Cûduñladır kullar kemâl
Buldukları ey Zü’l-celâl
Vir hüsn-hulk u hûb-hısâl
Ahsen ilâhî hâlinâ
Kârı kuluñ cürm ü günâh
‘Afvın dilerler pâdişâh
Sensin bize cây-ı penâh
İhsâniken gufrân merâ
Fazlıñladır her virdigiñ
Bildigimiz bildirdigiñ
Varlık ne var cümle seniñ
Muhtâc saña bay u gedâ
Sensiz saña bî-çâre kul
Varmak muhâl bir hatve yol
Yâ Rab dest-gîrim ol
Sen al beni senden yaña
Yollar katı düşvâr imiş
Her cânibi agyâr imiş
Senden ‘inâyet var imiş
Ey rahmeti çok Kibriyâ
Kesret ilinden göçmege
Vahdet ilinde uçmaga
Sarp yolları tiz geçmege
Tevfîkıñ eyle reh-nümâ
Yigrek bilürsin hâlimi
Benden benim ahvâlimi
Lutfuñla mâ fi’l-bâlimi
İkrâm idüb sen vir baña
Râsim kula imdâd idüb
İhsânile kurbet virüb
Envâr-ı zâta irgürüb
Dîdâra eyle âşinâ[7]
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder